فداکاری و جانفشانی در هرجامعه ای به صورت های مختلف وجود دارد و درقالب ها و نام های متفاوت تعریف می شود.اما در دین مبین اسلام به دلیل آنکه با دید معنوی و آخرتی و اعتقادی به این مهم پرداخته می شود لذا این مهم به نام شهادت مزین گردیده است و فرد جانباخته را شهید می گویند چرا که در زمان انتخاب این راه ، فرد با بینش و آگاهی تصمیم می گیرد و هم بعد از اینکه جان خود را از دست داد و به فیض عظیم شهادت نایل آمد نیز به امر الهی، شاهد و ناظر است.
بحث در باره‌ی چیستی شهادت و کیستی شهید، نیاز به درک عمیقی از آموزه‌های والای انسان‌ساز دین مقدس اسلام دارد، چون این مفاهیم، ارزش‌هایی اند که در بستر تعلیمی و تربیتی این دین شکل می‌گیرند، بنا بر این بایستی برای درک این مفهوم به طبیعت برنامه‌ی اسلام، برای پرورش نسل‌ها، آشنا شد.
شهادت به حکم این که عملی آگاهانه و اختیاری است و در راه و هدفی مقدس است و از هر گونه انگیزه خود گرایانه منزّه و مبرّا است،تحسین بر انگیز و افتخار آمیز است و عملی قهرمانانه تلقی می شود. میان انواع مرگ ها تنها این نوع از مرگ است که از حیات و زندگی، برتر و مقدس تر و عظیم تر است.مرگی “شهادت” محسوب می شود که با توجه به خطرات احتمالی یا ظنّی یا یقینی فقط به خاطر هدفی مقدس و انسانی و به تعبیر قرآن “فی سبیل الله”بوده و فرد از آن استقبال کند.
ارکان شهادت
شهادت دو رکن دارد:
یکی این که در راه خدا باشد؛ هدف، مقدس باشد و انسان بخواهد جان خود را فدای هدف نماید. دیگر این که آگاهانه صورت گرفته باشد.کلمه شهید و مفهوم شهید در کلمات و مفاهیم اسلامی و در ذهن کسانی که فرهنگشان اسلامی است، مفهومی نورانی و مقدس است و در همه عرف ها توأم با قداست و عظمت است.از نظر اسلام، هر کس به مقام و درجه شهادت نائل آید و اسلام او را با معیارهای خودش شهید بشناسد، یعنی در راه هدف های عالی اسلامی به انگیزه برقراری ارزش های واقعی بشری کشته بشود، به یکی از عالی ترین درجات و مراتبی که یک انسان ممکن است در سیر صعودی خود نائل شود، می رسد:
” ولا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتا بل احیاء عند ربهم یرزقون ”
گمان مبر آنان که در راه حق شهید شده اند مرده اند . خیر ، آنها زندگانی هستند نزد پروردگارشان و متنعم به نعمات او . این وعده الهی به کشته شدگان در راه حق و پیامی روشن برای بازماندگان می باشد براستی شهید کیست که پس از دنیای مادی نزد پروردگارش متنعم می گردد .
حماسه شهید ، جاودانگی شهید ، شفاعت شهید ، قداست شهید ، حق شهید و… همه اینان از جمله هزاران واژگانی هستند که خود دنیایی وسیع و مفاهیمی عمیق دارند و شناخت این مفاهیم آغاز شناخت شهید و آرمان اوست .
